DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU AİLELERE ÖNERİLER

 Çocuklarda en sık görülen psikiyatrik bozuklardan biri olan Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) aşırı hareketlilik, kısa dikkat süresi ve dürtüsellikle karakterize bir bozukluktur. Genellikle okul öncesi dönemde başlayıp, okul çağında dikkat çeken ve erişkinlik döneminde de devam edebilen DEHB, tedavi edilmediği takdirde çocuğun ruhsal ve sosyal gelişimini ve bununla beraber eğitim hayatını olumsuz olarak etkileyebilmektedir. DEHB’nin 3 farklı belirti grubu vardır. Bunlar dikkat eksikliği, dürtüsellik ve hiperaktivitedir. Kimi hastalarda dikkat eksikliği belirtileri aktiftir, kimilerinde hiperaktivite belirtileri gözlenir kimilerinde ise hem dürtüsellik hem de hiperaktivite belirtileri olduğu karma DEHB tipidir. Hiperaktivite ve dürtüsellik tipini tanılamak görece daha kolaydır. Zaman içerisinde hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri azalma gösterebilir.

Değerlendirme ve Tanılama Nasıl Olur?

DEHB klinikbir tanıdır. Tanıyı kesinleştirmeye yönelik ayırıcı bir test veya tetkik yoktur. Klinisyenin tanı araçları aileyle yapılan görüşmeler, çocukla yapılan bireysel görüşmeler, davranış değerlendirme ölçekleri, çocuğun ebeveynlerinden, öğretmenlerinden ve diğer kişilerden ölçekler yardımıyla bilgi toplanması şeklindedir.

DEHB'li bireyler genellikle 7 yaşından önce belirti verirler.

DEHB’nin dikkat eksikliği tipi belirtileri;

• Odaklanmakta zorluk çekmek

• Dikkatini sürdürememek

• Göz teması kurmamak

• Aynı faaliyette uzun süre devam edememek

• Çabuk sıkılmak

• Detayları gözden kaçırmak

• Unutkanlık

• Karşısındakini dinlemekte güçlük çekmek

• Özel eşyaları ve emanetleri kaybetmek

• Basit yönergeleri akılda tutamamak

• Sık hata yapmak

DEHB’nin hiperaktivite tipi belirtileri;

• Fazla hareketlilik

• Yerinde duramamak

• Otururken bile eller ve ayakları sürekli hareket ettirmek

• Hızlı konuşmak

• Kelimeleri hatalı söylemek ve cümleleri birbirine bağlayamamak

• Dinlemekte zorluk çekmek

• Karşısındakinin sözünü kesmek

DEHB’nin dürtüsellik tipi belirtileri;

• İsteklerin hemen karşılanmasını istemek, dayatmak

• Sabırsız olmak

• Düşünmeden hareket etmek

•Aceleci davranmak

• Sıra bekleyememek

• Tepkileri kontrol edememek

DEHB'nin Tedavisi Nasıldır?

Burada ilaç tedavisinin ve davranışsal müdehalelerin birbirine paralel gitmesi çok önemlidir.DEHB tedavisi hastanın kriterlerine göre ilaç kullanımı ve terapi yöntemiyle yapılır. İlaç tedavisinde ilacın dozu uzman tarafından ayarlanmalıdır. Terapiler ise psikoterapi ve psikososyal terapidir. DEHB ilaç tedavisi ve psikoterapinin birlikte kullanımıyla da tedavi edilebilir. Kimi aileler internette karşılaştıkları yalan yanlış bilgiler yüzünden ilaç tedavisine sıcak bakmayıp reddetmektedirler. Oysa ki okul çağı çocuklarında çocukların akademik hayatlarının düzenlenebilmesi için ilaç tedavisi önemli ve elzemdir. Sanılanın aksine bozukluğun tedavisinde kullanılan ilaçlar bağımlılık yapmaz. İlaçlar çocuğun kilosuna orantılı bir şekilde reçete ediilir. Çocuklar kilo aldıkça ilacın etkisi azalır. Aileler bu durumu yanlış anlayıp ilaçların bağımlılık yaptığı yanılgısına düşerek, kontrolsüz ilaç bırakma girişimlerinde bulunurlar. Elbette her ilaçta olduğu gibi bozukluğun tedavisinde kullanılan ilaçların da yan etkileri vardır. Burada çocuğun yararı gözetilir. Çocuk ve sahip olunan DEHB ile ilgili kar zarar hesabı yapılır ve hekim uygun gördüğü takdirde ilaçların kullanılması önemlidir.

Bununla beraber ebeveyn bilgilendirmesi ve davranışsal müdehalaleler de tedavinin olmazsa olmazlarıdır.Ailenin de tedaviye katılması tedaviye olumlu katkı sağlayacak ve iyileşmenin hızını artıracaktır.

Aileler Neler Yapabilir?

Böyle bir durumla karşı karşıya kalındığında uzmanlardan yardım almak ve çocuğumuzun düzenli olarak takiplerini yaptırmak son derece önemlidir. Bununla beraber ebeveynler aşırı hoşgörülü ya da aşırı cezalandırıcı tarzdaki yaklaşımlardan kaçınmalıdır. Unutulmamalıdır ki aileler bir karakter sorunuyla değil bu süreçte biyolojik bir sorunla mücadele etmektedirler.

Basit Kurallar Oluşturmak

Yaşanan evin kurallarının olması, kuralların net bir şekilde tanımlanması oldukça önemlidir. Bunun için çocuğun gelişim dönemine uygun olarak sorun yaşadığı alanlarda bu alanlara özgü kurallar belirlenmelidir. Aile içerisindeki diğer kimseler de bu kurallar hakkında bilgilendirimeli ve böylece tutarlılık sağlanmalıdır. Kurallar oluşturulurken, oluşturulan kuralların net, anlaşılır ve kısa olması aynı zamanda kuralların çocuğun ısrarcı tutumu karşısında değiştirilmemesiçok önemlidir. Bununla beraber kurallar çocukla beraber oluşturulup, beraber yazılıp, yine çocuğun görebileceği bir yere asılmalıdır. Listede yazılı bir kuralın çocuğumuz tarafından uygulanması durumunda çocuğun takdir edilmesi oldukça önemlidir.

Olumlu Davranışı Basit Ödüller ile Ödüllendirin

Gün içerisinde o güne ait belirlenmiş olan kurallara uyulduğu takdirde çocuğumuzu gülen yüz ya da yıldızla ödüllendirip haftanın sonunda çocuğumuzun istediği, önceden belirlenmiş bir hediye ona verilebilir ya da istediği bir aktivite gerçekleştirilebilir.

Rutinler Oluşturmak

DEHB'i olan çocuklar, neyin ne zaman yapılacağının belirlendiği ve sisteme oturtulduğu durumlarda daha iyi performans gösterirler. Günü saatlere bölmek ve hangi saatte hangi aktivitenin yapılacağını önceden düzenlemek onlar için faydalı olacaktır. (ödev saati, yemek saati, oyun saati vs vs..) Bununla beraber DEHB'li bir çocuğa sahip ebeveynlerin en sık sorun yaşadığı saatler ödev saatleridir. Bu anlarda çocuklar sürekli olarak türlü bahanelerle ödeve ara vermeye, masanın başından kalkmaya meyillidirler. ( kalemi, s,lg,y, yere atmak, susadım, su içeçeceğim, tuvaletim geldi vs vs...) Aileler öncelikle bu tür durumlarda sabırlı olmalıdırlar. Bunların çocuklarının karakterinden, şımarıklıklarından veya tembelliklerinden kaynaklanmadığının, DEHB'nin belirtisinin olduğunun farkında olmalıdırlar. Yani çocuklarımız yapmıyor değil, yapamıyor öncelikle bunu farketmek önemli. Çocuğununuz ödevi yapması için belirli bir saat belirleyin ve o saate tutarlılığı koruyun. Çocuğumuzun ödevi olmasa bile her gün o saate o masanın başında olmasını sağlayın. Masa bir şeyler okuyarak , yazıp çizerek etkinlikler ayarlayın.